Borelioza

         Borelioza inaczej nazywana chorobą z Lyme, krętkowicą kleszczową jest jedną z wielu chorób przenoszonych przez kleszcze. Wywołują ją krętki Borrelia burgdorferi sensu lato oraz jej odmiany, które znajdują się w ślinie i/lub wymiocinach pasożyta. Do zarażenia dochodzi podczas ukąszenia zakażonego kleszcza. Obraz kliniczny choroby jest zróżnicowany a objawy niespecyficzne.  Wyróżniamy trzy stadia choroby: borelioza wczesna miejscowa, borelioza wczesna rozsiana i borelioza późna. Początkowo infekcja jest ograniczona do okolicy wkłucia. U 30-60% osób zakażonych w pierwszym etapie choroby pojawia się rumień wędrujący (może przemieszczać się na inne części ciała), zazwyczaj nie wcześniej jak po tygodniu do nawet 3 miesięcy od ukąszenia, wówczas objawy przypominają grypę. Jeśli choroba nie zostanie wykryta przechodzi w bardziej zaawansowane stadium. Bakterie rozprzestrzeniają się atakując kolejne narządy czy układy. Najczęściej układ nerwowy, stawy, mięsień sercowy. Gamma symptomów znacznie się rozszerza występują bóle głowy, depresja, przewlekłe zmęczenie, które mogą świadczyć o wczesnym etapie neuroboreliozy. Najpoważniejsze powikłania obserwuje się w trzecim etapie choroby, mianowicie pogłębienie zaburzeń depresyjnych, problemy z pamięcią, zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, stawów, mięśni, ścięgien.   

Rozpoznanie choroby jest trudne, ponieważ u części osób nie występuje rumień wędrujący. Ponadto pacjenci nie wiążą złego samopoczucia z ukąszeniem przez kleszcza, co mogło mieć miejsce nawet kilka miesięcy wcześniej, przez co nie informują o tym fakcie lekarza.  Diagnozę można postawić na podstawie obecności rumienia wędrującego. Gdy on nie występuje w rozpoznaniu schorzenia pomocne są badania laboratoryjne, lecz ze względu na nie do końca poznany cykl życiowy bakterii, zmienność antygenową i złożoną odpowiedź immunologiczną nie ma konkretnego testu diagnostycznego dla tej choroby. Rekomendowanym testem jest dwuetapowa diagnostyka serologiczna, a w przypadku podejrzenia początkowego stadium choroby lub wczesnej neuroboreliozy można przeprowadzić badania molekularne. W Polsce leczenie boreliozy w zależności od stadium choroby i postaci klinicznej prowadzi się zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Klasyczne leczenie polega na podawaniu antybiotyków, których czas stosowania może wynosić nawet kilka tygodni. Problem terapeutyczny stanowi reakcja zapalna, która może przybrać przewlekły i ogólnoustrojowy charakter. Wsparciem w walce z chorobą oraz leczenia jest zastosowanie odpowiedniego sposobu żywienia. Dieta w przebiegu omawianego schorzenia powinna dostarczać odpowiedniej ilości białka, zdrowych tłuszczy, węglowodanów złożonych, witamin, minerałów, powinna być bogata w składniki immunomodulujące, czyli takie, których spożycie w większej ilości niż w tradycyjnej diecie wspiera działanie układu odpornościowego. Do immunomodulatorów zaliczamy wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, które mają właściwości hamujące reakcję zapalną oraz zmniejszające uczucie zmęczenia, osłabienia, bólu i zawrotów głowy. Kwasy omega 3 znajdziemy np. w oleju rybim, rybach morskich, oleju z lnianki, lnianym, siemieniu lnianym, nasionach chia, orzechach włoskich. Jeśli nie ma możliwości spożywania wystarczającej ilości powyższych produktów można włączyć suplementację. Poza kwasami omega 3 do najlepiej zbadanych i najczęściej wykorzystywanych immunomodulatorów należą: aminokwasy siarkowe, arginina, glutamina i nukleotydy. Ważnym elementem diety są antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze. Żywność w nie bogata stanowi profilaktykę wielu chorób cywilizacyjnych. Antyoksydanty neutralizują wolne rodniki tlenowe, które mogą uszkadzać komórki i tkanki w naszym organizmie prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania i w konsekwencji do rozwoju chorób. Przeciwutleniacze znajdują się zwłaszcza warzywach, owocach, ziołach. Za najważniejszy uznaje się glutation. W celu zwiększenia jego syntezy konieczne jest spożywanie aminokwasów, które są potrzebne do jego budowy np. glicyny, kwasu glutaminowego, cysteiny. Rolą diety w boreliozie jest działanie osłonowe na przewód pokarmowy podczas i po antybiotykoterapii. Stosowanie antybiotyków często wiąże się pojawieniem się dysbiozy jelitowej, dlatego wskazane jest spożywanie naturalnych probiotyków w postaci produktów fermentowanych oraz kiszonych np. jogurt naturalny, kefir, kiszona kapusta. Zawierają one pożyteczne bakterie, które przywracają równowagę mikroflory jelitowej. Dodatkowo korzystne jest spożywanie produktów bogatych w prebiotyki. Prebiotykami nazywamy składniki pożywienia, które nie ulegają trawieniu przez enzymy obecne w przewodzie pokarmowym. Ich pozytywna funkcja polega na wspomaganiu wzrostu oraz działania bakterii mających dobroczynny wpływ na florę bakteryjną jelit. Do prebiotyków zaliczamy np. inulinę, laktuloze, pochodne galaktozy, oligosacharydy sojowe. Obecne są w: topinamburze, cykorii, czosnku, karczochach, porach, szparagach, produktach sojowych. Inulinę można kupić w postaci proszku i dodawać np. do koktajli.  Błonnik pokarmowy również stanowi pokarm dla dobroczynnych bakterii, to kolejny powód, dla którego należy spożywać warzywa, owoce oraz produkty pełnoziarniste. Zarówno probiotyki jak i prebiotyki można dodatkowo dostarczać w postaci suplementów. Antybiotyki mogą wpływać negatywnie na przyswajanie witamin obecnych w pokarmie oraz tych syntezowanych przez mikroflorę jelitową, dlatego często należ dostarczać je w postaci suplementów. Dotyczy to zwłaszcza witamin A, D, E, C i B12. Niedobór koenzymu Q10 również może zwiększać podatność na infekcje. Istotny jest także stan odżywienia, osoby niedożywione mają obniżoną odporność. W przypadku odczuwania dolegliwości ze strony układu ruchu należy zwrócić uwagę na podaż kolagenu (stanowi on pożywkę dla bakterii Borrelia) oraz magnezu, jeśli występują drżenia, skurcze i bóle mięśni. Warto wspomnieć o roli fitoterapii w profilaktyce oraz modulacji odpowiedzi immunologicznej już po zakażeniu.  Roślinami o udokumentowanym wpływie na układ immunologiczny i leczenie boreliozy są Sarsaparilla, wykazano, że ma działanie bakteriobójcze, przeciwzapalne ( zwłaszcza w przebiegu chorób stawów) a także wiąże endotoksyny bakteryjne. Z kolei czystek posiada właściwości antybakteryjne, przeciwutleniające, przeciwzapalne. Ponadto napary stosowane zewnętrznie lub spożywane regularnie mogą stanowić profilaktykę ukąszeń kleszczy, jest to spowodowane zmienionym zapachem skóry i potu, który jest nieprzyjemne zarówno dla komarów jak i kleszczy. Korzeń rdestowca japońskiego jest bogaty w substancje przeciwzapalne, a także jak dowiedziono w badaniach wykazuje działanie przeciw krętkom Borrelii. Co więcej zawiera resweratrol (silny antyoksydant) ochraniający komórki układu nerwowego i wspierający układ immunologiczny. Długotrwała antybiotykoterapia zwiększa ryzyko rozwoju grzybicy, w związku z czym można stosować roślinne substancje o działaniu antygrzybicznym np. olejek z oregano czy preparaty czosnkowe. Allicyna zawarta w czosnku wykazuje działanie blokujące dostęp glukozy do komórek grzyba, co utrudnia jego wzrost i rozwój. Dodatkowo w codziennej diecie należy unikać produktów bogatych w cukry proste.

Należy pamiętać, że szybkie i profesjonalne usunięcie kleszcza zmniejsza prawdopodobieństwo infekcji. Najlepiej użyć do tego celu pęsetę, uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i jednostajnym ruchem pociągnąć do góry. Podczas wykonywania czynność powinno się zachować ostrożność, aby go nie zmiażdżyć lub nie pozostawić jego części w skórze.

1. Stelmasiak M., Bałan B.J., Leczenie żywieniowe uzupełniające terapię boreliozy, „Współczesna dietetyka” nr 23, 2019.

2. Flisiak R.,Pancewicz S., Diagnostyka i Leczenie Boreliozy z Lyme. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, 2018.

3. Karabin K., Diagnostyka laboratoryjna boreliozy z Lyme „Współczesna dietetyka”, nr 23, 2019.

4. Trząskowska M., Probiotyki w produktach pochodzenia roślinnego, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 4 (89), 5.

5. Mystkowska I., Zarzecka K., Gugała M., Baranowska A.,  Właściwości probiotyczne i farmakologiczne słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus L.), Probl Hig Epidemiol  2015, 96(1): 64-66.

6. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pierwszapomoc/66747,jak-usunac-kleszcza

Autor mgr. dietetyki Aleksandra Bąk