Magiczne rośliny - słowiańskie i ludowe wierzenia o ziołach

Magiczne rośliny to nieodzowny element wielu kultur na całym świecie. W dobie badań naukowych, oczywiście rozumiemy, że moc roślin wynika z obecnych w nich substancji aktywnych. Nie zapominajmy jednak, że rośliny towarzyszą człowiekowi od zarania ludzkości. Na ziemi były przed naszym gatunkiem. Pozwalały przetrwać w trudnych warunkach żywiąc i lecząc. Nic dziwnego, że wielu roślinom przypisywano moce nadprzyrodzone i stawały się częścią wierzeń. Oczywiście, przekaz ustny nie pozwala na dokładne odtworzenie pradawnych słowiańskich wierzeń, ale zwyczaje utrwalane przez tysiąclecia nie tak łatwo zapomnieć! Przetrwały w podaniach i baśniach ludowych. Nazywane często zabobonami i gusłami, dawne tradycje i obyczaje związane z kultem roślin leczniczych, pozwalają dostrzec, jak potężną rolę odgrywały one w życiu ludzi.

Słowiańskie rośliny magiczne

Zwyczaje ludowe przeniosły do naszej kultury pradawne słowiańskie tradycje dotyczące ziół. Poznajcie 3 najważniejsze słowiańskie rośliny magiczne obecne w wierzeniach naszych przodków!

Dziurawiec - ziele świętojańskie

Noc przesilenia letniego, znana również jako sobótka, albo kupalnocka to czas uznany przez naszych przodków za magiczny. Zioła zebrane w czasie sobótkowej nocy miały znacznie większą moc leczniczą, niż te znalezione o innych porach roku. Właśnie do takich roślin zaliczany jest dziurawiec, znany również jako ziele świętojańskie. Według podań ludowych dziurawiec zebrany w południe na św. Jana chroni przed złymi mocami i urokami zarówno człowieka, bydło jak i domostwo. Człowiek wybierający się w podróż powinien mieć przy sobie gałązkę dziurawca, wtedy nie pobłądzi i nie spotka go nic złego. W celach leczniczych stosowano napary z suszu, maceraty z kwiatów, nalewki lub okadzania.

Macierzanka - matka wszelkiego ziela

Ziele macierzanki nazywane w przekazach ludowych matką wszelkiego ziela miało niezwykle szerokie zastosowanie. Domostwa okadzano macierzanką dla ochrony przed czarami i chorobami. Naparem, octem czy sokiem leczono wszelkie choroby skóry i górnych dróg oddechowych. Smarowanie ciała świeżym sokiem z macierzanki miało chronić przed ukąszeniem jadowitych stworzeń i cholerą. Dymem z macierzanki okadzano również bydło i naczynia wykorzystywane do przechowywania mleka. Najcenniejsze właściwości miała macierzanka zebrana o świcie w dzień św.Jana. Wianki z macierzanki wieszano na strzechach i kominach, aby chronić domostwa od piorunu i gradobicia. Dobroczynne właściwości macierzanki sprawiały, że pojawiała się w wiązankach ślubnych i weselnych dekoracjach, jako symbol szczęścia i powodzenia. A gałązki macierzanki ofiarowano kobietom w trakcie porodu i w czasie połogu, aby wesprzeć ich organizm i uchronić przed komplikacjami.

Bylica piołun - sposób na pioruny

Zioła piołunu lub bylicy zebrane w noc świętojańską używano do rozniecenia ognisk, wokół których tańczono, aby uczcić święto solarne. Piołun wrzucano również do ognia w celu odczytania wróżb dotyczących zamążpójścia. W domach suszone gałązki piołunu były niezbędną ochroną przeciw piorunom, najlepiej zatknięte w strzechę chaty. Miotły zrobione z piołunu wykorzystywano do usuwania pcheł z domostwa. Piołun, macierzanka i dziurawiec zebrane o świcie za dziewiątą miedzą wykorzystywano, aby unieszkodliwić czarownice. A w celach leczniczych stosowano napary, odwary, okadzania oraz alkohole z dodatkiem piołunu i pieprzu. 

Rośliny magiczne a nauka

Rośliny magiczne i związane z nimi tradycje, również stały się przedmiotem badań naukowych. Szeroko rozumianym zastosowaniem roślin przez człowieka zajmuje się etnobotanika. Jest to dziedzina nauki łącząca wiedzę z zakresu botaniki z etnografią. Jej celem jest analiza roślin używanych przez człowieka w różnych aspektach, zarówno praktycznych, np. jako budulec, żywność czy lek roślinny, a ponadto przedstawia znaczenie roślin w ujęciu religijnym lub magicznym. Dzięki dokonaniom etnobotaników możemy zrozumieć i docenić znaczenie roślin w rozwoju społeczeństw ludzkich. 

Zioła lecznicze dawniej

Zioła lecznicze dawniej miały znacznie więcej niecodziennych zastosowań niż w dzisiejszych czasach. Obecnie są stosowane w farmacji, ziołolecznictwie, ogrodnictwie i kulinariach. W minionych wiekach, zioła były jedynym sposobem na leczenie, dlatego poświęcono im wiele uwagi. Zbierano po rosie, w czasie pełni lub tuż po niej, suszono u powały. Co ciekawe, w odniesieniu do dzisiejszej wiedzy, dawne metody były słuszne. Zioła należy zbierać, kiedy będą już osuszone przez słońce - “po rosie”. W czasie pełni księżyca w roślinach kumuluje się więcej składników aktywnych. Natomiast suszenie ziół powinno przebiegać w zacienionej przestrzeni i temperaturze nie wyższej niż 40 stopni C. Suszone zioła przechowywano zazwyczaj jeden sezon. W celach leczniczych, ze świeżych ziół wytwarzano nalewki alkoholowe lub octowe oraz ucierane maści.

Zioła - niecodzienne zastosowanie

Niecodzienne zastosowanie ziół było powszechne. Bardzo często zioła wykorzystywano do ochrony domostwa i gospodarstwa przed złymi mocami. Wieszano ziołowe wianki z przywrotnika i piołunu w oknach, aby uchroniły chatę przed uderzeniami piorunów. Ziołowymi okładami i kąpielami leczono z uroków. Okadzano dom i zwierzęta, aby odeprzeć złe siły i ustrzec przed chorobami. Palenie wianków i wiązek ziół było powszechne w czasie obchodu świąt. W czasach słowiańskich były to święta solarne wynikające z kultu słońca. Zwyczaj palenia kadzideł ziołowych przetrwał w kulturze ludowej i stał się elementem tradycji świętojańskiej. Poświęcone w czasie Zielonych Świątków gałązki brzozowe umieszczano na zagonach, aby zapewnić lepsze plony. A zakończenie budowy domu obwieszczono wiechą - pokaźnym bukietem ziół polnych, który umieszczano na szczycie dachu. Zioła, zboża i owoce są do dzisiaj święcone w czasie obchodów Święta Matki Boskiej Zielnej.

Potężny potencjał roślin leczniczych jest współcześnie wykorzystywany w wielu dziedzinach nauki. Roślinne substancje aktywne są używane nie tylko w przemyśle farmaceutycznym czy fitoterapii, ale także w przetwórstwie spożywczym, biotechnologii, w sektorze kosmetycznym i perfumeryjnym. Wiedza naukowa o ziołach leczniczych jest stale poszerzana, natomiast pamięć o magicznych roślinach stopniowo odchodzi w zapomnienie.

Na podstawie:  Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych Słownik Adama Fischera Monika Kujawska, Łukasz Łuczaj Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki